Herdenking raakt harten.

Op uitnodiging van Stinase werd de 4 mei Herdenkingstoespraak te Huissen uitgesproken door Martien van Hemmen, voorzitter van het Exoduscomité. Hierin werd aandacht gevraagd voor actuele zaken. Herdenken kan alleen als de gemeenschap zich verbinden kan met het thema; de ingrijpende periode van WO II. Daarbij dient de positie van de jeugd als brug naar de toekomst te worden versterkt om te voorkomen dat herdenken een ritueel wordt.Tevens werden enige 'stille helden' uit eigen omgeving genoemd, waarbij de combinatie van naam, foto en het oorlogsverhaal elkaar versterken. Bepleit werd om dit verder vorm te geven, zeker bij het Massagraf. Daarbij is het van belang om de relatie te leggen met wat nu in de wereld om ons heen gebeurt. In essentie gaat het bij zowel 'politionele acties' als bij 'vredesoperaties' om hetzelfde: onze mensen stellen zich bloot aan oorlogsgeweld in opdracht van de (inter)nationale gemeenschap. Een volwaardige democratie kan de ogen niet sluiten voor misstanden. Van die internationale gemeenschap maakt ook Duitsland deel uit. Verwezen werd naar de geest van de uitspraak van de Duitse Bondspresident von Weizäcker: "Geef ons Duitsers ook het recht om te zeggen, dat ook wij bevrijd zijn". Daarmee wordt mede geduid op de huidige gemeenschappelijke waarden en het streven naar herkenning en verbinding. Verwezen werd ook naar de tekst bij monument De Vleugel

Vergeet de dood,

En je hebt geen leven.

Vergeet de oorlog

En je hebt geen vrede.

Vervolgens togen honderden aanwezigen naar het Massagraf en naar het graf van brandweerheld Toon Tonk.

 

Toespraak van Martien van Hemmen 4 mei 2015;

Mijn meest bepalende relatie met de oorlog.

Wat is voor mij persoonlijk de grootste motivatie om vandaag een woord te mogen uitspreken?

In 1952 werd ik te Huissen geboren. De oorlog lag nog vers in het geheugen van mijn ouders en daar heb ik het één en ander van mee gekregen: Mijn moeder vertelde in mijn vroege jeugd al over de afschuwelijke periode van de oorlog, in het bijzonder de oorlogshandelingen en de evacuatie. Zelf is ze ternauwernood aan de dood ontsnapt tijdens de bombardementen op Huissen en Doetinchem.

Mijn vaders verhaal lijkt zoveel anders. Het is misschien in woorden kort samen te vatten, maar zeker niet in emoties. Vader was beroepsmilitair en diende bijna 14 jaar in Nederlands Indië. 3,5 jaar was hij slavenarbeider aan de beruchte Birma spoorlijn en dus krijgsgevangene van de Japanners. Nadien werd hij weer ingezet als militair, omdat de politiek besloten had orde en rust in Indië te herstellen. ‘Politionele acties’ werd deze oorlog genoemd. Mijn vader heeft er nooit iets over verteld in het gezin. In alles waren het oorlogsverleden en de pijn voelbaar. Het zwijgen zei alles! De oorlog is daarmee nooit ver weg geweest; zit als het ware in mijn genen.

Wat betekent herdenken?

Herdenken is een vorm van herinneren. Als individu is het ondoenlijk om je alles te herinneren. Ieder individu kent daarin andere keuzes. Voor een gemeenschap is dat niet anders. Een ingrijpende gebeurtenis, die de gemeenschap diep raakt dient te worden herinnerd; te worden herdacht. Een Nationale Herdenking is alleen mogelijk als het collectief van die individuen zich als gemeenschap verbonden voelt in en met het thema. 

Vandaag, op 4 mei, tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij Nederlandse slachtoffers, die sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen of vermoord. Het zijn mensen die we herdenken, mensen die leefden in Nederland, in de archipel, waar dan ook. En we herdenken gebeurtenissen, moorden, bombardementen, overvallen, tochten van gevluchte burgers. Velen hoopten destijds rond 1940 dat wij - evenals in 1914- weer neutraal zouden kunnen blijven. De werkelijkheid was anders en wij werden partij, bezet en geconfronteerd met een schrikbewind. De harde werkelijkheid is, dat wij vanuit die omstandigheid onze doden vandaag herdenken. Het is ook de confrontatie met een machteloos versnipperd Europa, dat voortdurend grote brandhaarden kende. Hoe zou onze kennis van het verleden zijn geweest als we geen partij waren geweest in die oorlog? Stel, dat Nederland weer neutraal had kunnen blijven; dan waren wij wellicht nu niet hier bijeen geweest. Dan waren we wellicht een soort eiland geweest in “herdenkend Europa”, omdat we ons de pijn niet eigen hadden kunnen maken. De slachtoffers en de daaraan gekoppelde pijn brengen ons bijeen en laten ons bewust zijn van vrede en vrijheid. Als het kwaad zich verspreidt over de wereld, dan dient een vrije democratische samenleving daar consequenties aan te verbinden. De ogen sluiten voor misstanden is de mens onwaardig.

Als onderdeel van de internationale gemeenschap participeren wij bij vredesoperaties. Het woord “vredesoperatie” roept bij mij associaties op met de bewoording “politionele acties”. Immers, het gaat om het deelnemen aan een oorlog. Oorlogen, gelegitimeerd door de internationale gemeenschap, en die gepaard blijven gaan met offers. Slachtoffers, die wij ook vandaag gedenken.

Over het menselijk gelaat en stille helden.

Anne Frank spreekt ons aan. Dat geldt ook voor generaal Peter van Uhm, die zijn zoon verloor in Afghanistan. Onder andere daarmee kregen tragiek  en verschrikking  een menselijk gezicht. Wij hebben in onze gemeenschap ook onze stille helden. Het zijn vaak burgers, die in nood kracht, vastberadenheid en veerkracht lieten zien. Het is een uitdaging  om onze dierbaren uit de abstractie te halen en een gezicht te geven. Daarmee is de ervaring uit het verleden makkelijker op de jeugd over te brengen. In onderlinge samenwerking met diverse partijen, zoals het Gedenkpark Huissen Stad, heeft dat al vorm gekregen.

Mag ik een paar voorbeelden noemen uit de veel langere reeks?

Op 17 september 1944 begon de Operatie Market Garden. Het Looveer werd getroffen door oorlogsgeweld uit vliegtuigen. Vele slachtoffers waren er te betreuren waaronder helper en brandweerman Toon Tonk. Zijn moed is heden een voorbeeld voor velen; zeker ook voor de huidige brndweerlieden. Toon ligt in het graf met zijn moeder samen.

Ontsnapte niet Wim van Grunningen de arbeidsdienst in het Ruhrgebied? Eenmaal thuis ontlastte hij zijn zusje, door in haar plaats brood te gaan halen. Op straat werd hij getroffen door een granaat. Op de begraafplaats ligt ook hij bij zijn moeder.

Toon Janssen werd ernstig gewond bij een geallieerde bomaanval. Zijn zoontje verloor het leven en ligt in het Massagraf. De zwaar gewonde Toon bezweek aan de verwondingen en kreeg een anoniem graf te Rheden. Op symbolische wijze werd hij terug gebracht naar Huissen met aarde van zijn anonieme graf. Een gedenkteken staat in de schaduw van het Massagraf, dus vlak bij zijn zoontje.

De familie Goossen uit Elden was hier in Huissen geëvacueerd. De bombardementen kostten het echtpaar 3 kinderen. Vader Goossen moest een been worden afgezet door de brandweer. Geestelijk en lichamelijk verminkt ging het paar de toekomst in. De pijn werd gedragen door deze stille helden. Vorig jaar is hun graf in Elden formeel een oorlogsgraf geworden.

Bij de Praets in Arnhem hadden zich vele vluchtelingen verzameld om de oversteek over de Rijn te maken. Drie Huissense mannen brachten naast de eigen familie ook anderen in veiligheid. De laatste overtocht echter, moesten de drie stille helden met hun leven bekopen. Op de begraafplaats te Huissen en op de Preats herinnert een monument aan dit drama.

Kwartiermaker Theo Bosman werd bij het ophalen van zijn paarden voor het koetsiersbedrijf in augustus ’45 dodelijk gewond door een geallieerd voertuig. Zijn dood is onmiskenbaar verbonden aan de oorlog.

Het verdriet en de pijn kennen dus herkenbare verhalen en zijn daarmee een inspiratie in de huidige moderne gemeenschap. Van groot belang is, dat daarbij de relatie wordt gelegd tussen het verleden en het heden. Daarin past discussie, dialoog en alledaagse herkenning. Graag bepleit ik hier om in de toekomst bij ieder oorlogsgraf – en zeker ook bij het unieke massagraf – naam, foto en verhaal te tonen; eventueel digitaal. Van belang is dat het unieke Massagraf, het symbool voor de kwetsbare positie van burgers en uitgevoerd door kunstenaar Wim Harzing , eindelijk de status krijgt van gemeentelijk monument.

Herdenken zal in de toekomst ook plaats blijven vinden vanuit een veranderende context. Dat voorkomt dat de herdenking een statisch ritueel wordt. De vrede-en vrijheidsgedachte moeten we met anderen in verbonden verscheidenheid delen. Onmisbare factor is de jeugd, die de vlam door zal moeten geven. De vlam, die morgen op 5 mei, iedere kern in de gemeenschap weer bereikt. En op 8 mei zelfs als primeur het Duitse Bocholt.

Daarin past ook, dat we elkaar de vrede en vrijheid gunnen in de sfeer zoals de overleden Duitse Bondspresident von Weizsäcker dat zei: Gibt uns Deutsche bitte auch das Recht zu sagen: wir sind auch befreit worden. Dat we allen de warmte van pijn herdenken en vrede en vrijheid mogen blijven voelen en nooit vergeten.

Bij het in 2014 onthulde monument De Vleugel, dat tevens een metafoor is, staat in het Nederlands, Duits en Engels:

Vergeet de dood

En je hebt geen leven

Vergeet de oorlog

En je hebt geen vrede

Naar het overzicht